Nederlandse activisten klagen de koning aan en vragen om inkrimping van zijn bevoegdheden

Nederlandse activisten hebben de koning van het land voor de rechter gedaagd in een poging te bewijzen dat zijn rol in het rechtssysteem in strijd is met de Europese mensenrechtenverdragen.

Republiek, een anti-monarchistische groepering, stelt dat de Nederlandse staat moet alle bepalingen verwijderen die de vorst in staat stellen deel te nemen aan het rechtssysteem, inclusief het benoemen van rechters en het goedkeuren van juridische beslissingen.

Tijdens een hoorzitting op woensdag presenteerde de procesvertegenwoordiger van Republiek, Ewout Jansen, de zaak voor de rechtbank in Den Haag.

Koning Willem-Alexander maakte gebruik van zijn recht om niet persoonlijk te verschijnen en liet zich in plaats daarvan vertegenwoordigen door zijn persoonlijke advocaat Arnold Croiset van Uchelen – een voorrecht dat hem volgens de actiegroep een oneerlijk voordeel geeft – evenals door staatsadvocaat Reimer Veldhuis.

Veldhuis is ook de procureur-generaal van het land.

In plaats van de hoorzitting bij te wonen, koos koning Willem-Alexander ervoor om twee nieuwe rechters te beëdigen bij de Hoge Raad, enkele kilometers verderop in zijn paleis Noordeinde in het centrum van Den Haag.

Het portret van de koning hing echter prominent in de rechtszaal – een andere gewoonte die de Republiek graag afgeschaft zou zien.

Het vertrouwen van de mensen beschamen?

Zoals Jansen aan Euronews uitlegde, hebben zijn cliënten een lijst samengesteld van 18 procedurekwesties die volgens hen niet louter symbolisch zijn, zoals de regering van het land beweert.

Volgens hem is de vertraagde reactie van Willem-Alexander bij het ondertekenen van noodmaatregelen tijdens de COVID-19-pandemie een indicatie van hoe de rol van de vorst verre van alleen figuurlijk is.

Twee anonieme bronnen die dicht bij het wetgevingsproces stonden, tipten de groep dat de koning aarzelde bij het nemen van de beslissing, wat de regering en de gezondheidsdiensten in het land onder druk zette naarmate het aantal gevallen enorm toenam.

“Hij vroeg om een ​​paar weken bedenktijd. En dit was erg stressvol voor de regering vanwege de urgentie van de zaak – de afsluiting moest snel van kracht worden”, zei Jansen.

“Wij geloven dat dit (laat het zien) geen symbolische zaak is, zoals de staat betoogde. Hoewel ik moet toegeven dat het meestal zo is, lijkt het soms niet zo te zijn.”

De Nederlandse koning was in 2020 twee keer onder vuur komen te liggen vanwege zijn acties tijdens de pandemie – eerst in augustus, toen hij en koningin Maxima werden afgebeeld terwijl ze de regels voor sociale afstand overtreden tijdens een reis naar Griekenland.

Ze reisden in oktober van hetzelfde jaar opnieuw naar Griekenland, maar moesten hun reis onderbreken omdat velen in Nederland het oneerlijk vonden dat het koningshuis vrije tijd zocht, aangezien het land gedeeltelijk werd afgesloten.

Willem-Alexander verontschuldigde zich in een videoverklaring samen met Maxima en zei dat het “pijn doet om het vertrouwen van (het volk) in ons te hebben geschonden”.

Terwijl andere leden van het koningshuis, zoals de Belgische prins die COVID-19 opliep tijdens een vakantie in Spanje, werden gestraft voor het negeren van de geldende maatregelen, kreeg het Nederlandse koninklijk hof in geen van beide gevallen een sanctie.

Nederland is een van de laatst overgebleven koninkrijken in Europa waar de vorst wettelijk onschendbaar is, wat betekent dat ze door geen enkel staatsorgaan ter verantwoording kunnen worden geroepen voor hun daden.

In politieke aangelegenheden zijn het, als medeondertekenaars van alle wetten en besluiten, in feite de ministers die als verantwoordelijk worden beschouwd tegenover het parlement.

Maar in gerechtelijke procedures, zoals de zaak van Republiek, kan de rechter de koning niet ondervragen, alleen zijn advocaat.

‘Tenslotte een mens’

Ook andere voorbeelden uit het verleden wijzen er volgens Jansen op dat de beslissingen van de vorst subjectief en veranderlijk kunnen zijn.

In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog vervolgde Nederland een aantal nazi-Duitse collaborateurs en oorlogsmisdadigers, van wie sommigen de doodstraf kregen.

Koningin Juliana was echter steeds terughoudender geworden om de executies goed te keuren, in plaats daarvan om te zetten in levenslang in de gevangenis.

Jansen is van mening dat dit een discrepantie creëerde waarbij kortere rechtszaken voor medewerkers van de kleine frituur inhielden dat ze uiteindelijk werden geëxecuteerd, terwijl hun hoger geplaatsten – wier processen ingewikkelder waren en langer duurden – in feite werden gespaard.

“Het was vanaf het begin een raar verzoek. De regering wilde enerzijds de doodstraf eisen voor degenen die collaboreerden met de Duitsers.”

“Aan de andere kant vonden ze dat het het beste zou zijn als de koningin hen na de vonnissen gratie zou verlenen – om de woede van het Nederlandse volk te kanaliseren, maar ook niet om iedereen te executeren. Maar de koningin weigerde dit en ze werden neergeschoten’, legde hij uit.

“Maar later in de jaren ’70 weigerde de koningin de doodstraf te ondertekenen voor de mensen die samenwerkten, omdat ze dacht dat het verkeerd was – in beide gevallen geloof ik dat dit het sentiment was van het hele land.”

“Maar het bleek dat de zaken die snel werden afgerond, betrekking hadden op degenen met minder verantwoordelijkheid voor de misdaden. Dus aan het einde van de dag bleven de mensen die de smerigste dingen deden, leven en werden de lager opererende mensen neergeschoten, ‘zei Jansen.

In hedendaagse termen laat dit zien dat, hoewel de beslissing van de vorst de publieke opinie weerspiegelt, het nog steeds een subjectieve lezing van de wet door de soeverein mogelijk maakt, “wat heel menselijk is”, benadrukte Jansen.

Maar het illustreert ook dat de Nederlandse vorst invloed kan hebben op gerechtelijke procedures, aangezien zij zelf als rechter optreden. Bovendien vertegenwoordigen hun beslissingen mogelijk niet de wil van de kiezers.

Hoe populair is de Nederlandse koning tegenwoordig?

Ondertussen wordt door de actievoerders betoogd dat de populariteit van de royals onder Nederlanders aan het afnemen is.

Republiek kondigde de rechtszaak aan in 2020 en haalde binnen enkele dagen via crowdfunding € 35.000 op voor de procedure.

“Je ziet dat meer mensen kritiek hebben op het koningshuis en minder mensen de monarchie steunen”, zei fractievoorzitter Floris Müller woensdag tijdens de persconferentie.

Uit een peiling van Statista in april 2022 bleek dat Nederlandse burgers dat willen een monarchie blijvenwaarbij 58% dat verkoos boven het feit dat het een republiek zou worden.

Een Ipsos-enquête in opdracht van Republiek later dit jaar gaf aan dat het pro-koninklijke kamp misschien nog kleiner zou kunnen zijn, namelijk 51% van de ondervraagden. Dat meldt de publieke omroep NOS op 1 oktober.

Toch is dit een significante daling in vergelijking met de overweldigende steun voor het koningshuis door de jaren heen, waarbij gegevens van onderzoeksbureau TNS NIPO suggereren dat tussen de 85-90% van de mensen in Nederland om ervoor te zorgen dat het een koninkrijk blijft sinds de jaren zestig.

De zaak van de Republiek is er echter niet op gericht de koning zijn titel te ontnemen of het land van zijn koninklijke familie te verlossen.

In plaats daarvan gaan de hoorzitting op woensdag en het besluit – gepland voor 8 maart 2023 – over het minimaliseren of helemaal verwijderen van de invloed van de vorst op het rechtssysteem.

En volgens Jansen is de groep bereid om de zaak indien nodig voor het in Straatsburg gevestigde Europees Hof voor de Rechten van de Mens te brengen.

“Het gaat er niet om dat deze koning of die koning populair is of niet”, zei hij. “Hij is geen eenmanshooggerechtshof.”